Piłka siatkowa (popularna nazwa to siatkówka) – sport drużynowy, w którym uczestniczą dwa sześcioosobowe zespoły, w każdym: rozgrywający, atakujący, dwóch środkowych i dwóch przyjmujących oraz libero, – na boisku przebywa jednak tylko sześciu zawodników, libero zmienia się najczęściej ze środkowymi, gdy drużyna przyjmuje zagrywkę.

Siatkówka polega na odbijaniu piłki dowolną częścią ciała (najczęściej rękoma) tak, aby przeleciała ona nad siatką i dotknęła połowy boiska należącej do przeciwnika. Każdy zespół może wykonać trzy odbicia – odbiór, wystawa i atak. Każde następne jest błędem. Punkty zdobywa się na wiele sposobów, na przykład, gdy piłka dotknie połowy boiska przeciwnika lub gdy upadnie ona poza boiskiem, a rywal dotknął jej jako ostatni. Gra toczy się do momentu, gdy jedna z drużyn wygra trzy sety (w grupach młodzieżowych do dwóch wygranych setów – młodziczki i młodzicy). W każdym z nich rywalizacja toczy się do zdobycia 25 punktów przy przewadze co najmniej dwóch punktów. Przy wyniku 24:24 gra toczy się "na przewagi" – aż któraś z drużyn osiągnie dwupunktową przewagę nad drugą. Wyjątkiem jest 5 set, nazywany "tie-break", który jest rozgrywany gdy stan meczu po 4 setach wynosi 2:2. W tym secie zawodnicy grają do 15 punktów, również przy przewadze co najmniej dwóch punktów.

Zasady gry

Zasady gry są ustalone przez Międzynarodowa Federacja Piłki Siatkowej i zawarte są w przepisach gry w piłkę siatkową. Przy okazji większych turniejów, tj. mistrzostw świata czy igrzysk olimpijskich, FIVB czasami dokonuje modyfikacji tych przepisów. Ewoluowały one na przestrzeni lat. Opisane poniżej, zostały wprowadzone w roku 1998, podczas mistrzostw świata w Japonii. Wcześniej m.in. nie było zawodnika libero, a punkty drużyna mogła zdobyć tylko po własnym serwisie. Ostatnia nowelizacja przepisów miała miejsce w 2008 roku; w zawodach organizowanych przez FIVB weszła ona w życie od 1 stycznia 2009 roku, w rozgrywkach w Polsce zaś od sezonu 2009/2010. Zmiany te dotyczyły: stosunku do kontaktu zawodnika z siatką – stał się on bardziej liberalny; w uproszczeniu − błędem jest tylko dotknięcie górnej siedmiocentymetrowej taśmy, inny kontakt nie jest uważany za błąd, chyba że wpływa na grę, oraz przyśpieszona została procedura zmian zawodników. Zgodnie z tymi przepisami może być do 2 libero, a składy drużyn mogą liczyć maksymalnie 12 lub 14 zawodników wpisanych do protokołu.

Punkt, set, mecz

Celem gry jest przebicie piłki nad siatką tak, by upadła na boisku drużyny przeciwnej lub zmuszenie rywali do popełnienia błędu (np. odbicia piłki w aut). Piłkę można odbijać (nie może być złapana lub rzucana) dowolną częścią ciała. Jeden i ten sam zawodnik nie może odbić piłki dwa razy z rzędu (z wyjątkiem pierwszego odbicia następującego po bloku, oraz pierwszej piłki przy odbiorze ataku - warunek: kilka odbić musi być w jednej akcji), a drużyna może piłkę odbić co najwyżej trzy razy (nie licząc dotknięcia piłki przez blok), zanim przebije ją na stronę przeciwnika.

Piłka przebijana na stronę przeciwnika musi przelecieć nad siatką w przestrzeni ograniczonej: od dołu – górną krawędzią siatki, na bokach – przez antenki i ich umowne przedłużenie w górę, od góry przez sufit sali.

Punkt przyznaje się za każdą wygraną akcję – tj. wtedy, kiedy piłka upadnie na boisko przeciwnika, kiedy przeciwny zespół popełni błąd lub zostanie ukarany karą (żółta kartka).

W przeciwieństwie do większości gier zespołowych, czas gry nie jest limitowany. Mecz toczy się aż jedna z drużyn wygra 3 sety (tak więc gra się co najwyżej 5 setów). Piąty, decydujący set rozgrywany jest obecnie jako tie-break (do 15 punktów). Drużyna wygrywa set, jeśli zdobędzie co najmniej 25 punktów i ma co najmniej 2 punkty przewagi nad przeciwnikiem.

Zagrywka

Zagrywka, inaczej serw, wykonywany musi być spoza linii końcowej boiska ze strefy zagrywki sposobem dolnym lub górnym. Piłka po zagrywce może dotknąć siatki pod warunkiem, iż przeleci na stronę przeciwnika. Drużyna przeciwna nie może blokować zagrywki, ani atakować piłki, kiedy ta znajduje się całkowicie powyżej siatki i nad polem ataku.

Wymiary boiska i wysokość siatki

Wymiary boiska do gry w piłkę siatkową 

Boisko przedzielone jest satką, umieszczoną nad osią linii środkowej. Jej górna krawędź powinna znajdować się na wysokości 2,43 m dla mężczyzn i 2,24 m dla kobiet (dla młodzików 2,35 m i młodziczek 2,15 m dotyczy rozgrywek w Polsce). Na dwóch końcach siatki (nad liniami bocznymi) wysokość siatki powinna być taka sama, jednak nie może być większa niż 2 cm ponad wysokość przepisową.

Do siatki mocowane są tzw. antenki – pręty wystające 80 cm ponad taśmę górną. Ograniczają one strefę przejścia piłki nad siatką. Gdy piłka dotknie antenki, traktowane jest to jako aut.

Skład zespołu i jego ustawienie

Porządek rotacji

Mecze siatkówki rozgrywane są przez dwa 6-osobowe zespoły, a łącznie z rezerwowymi jeden zespół może składać się maksymalnie z 14 zawodników, trenera, asystenta trenera, lekarza i masażysty. Podstawowymi pozycjami w siatkówce są: przyjmujący, atakujący, środkowy, rozgrywający i libero. Kapitanem zespołu może zostać jeden z zawodników z wyjątkiem libero. Jeśli wyznaczony kapitan znajduje się na ławce rezerwowych wyznaczany jest "grający kapitan", który traci uprawnienia automatycznie z powrotem wyznaczonego kapitana na boisko i tylko oni (kapitan wyznaczony lub grający) mają prawo w imieniu drużyny poprosić sędziego pierwszego o wyjaśnienie zastosowanej interpretacji przepisów przez sędziów.

Przed rozpoczęciem każdego seta trener musi przekazać kartkę z ustawieniem początkowym swojego zespołu, co jest niezbędne do kontrolowania porządku rotacji zawodników w czasie gry. Rotacja zawodników następuje wtedy, kiedy zespół odbierający zagrywkę zdobywa prawo do wykonywania zagrywki. Zawodnicy dokonują wtedy zmiany pozycji, przesuwając się o jedną zgodnie z ruchem wskazówek zegara (zawodnik z pozycji 2 przechodzi na pozycję 1, zawodnik z pozycji 1 przechodzi na pozycję 6 itd...)

W momencie uderzenia piłki przez zawodnika zagrywającego, każdy zespół musi znajdować się na własnej połowie boiska, ustawiony zgodnie z porządkiem rotacji (z wyjątkiem zawodnika zagrywającego) – trzej zawodnicy linii ataku wzdłuż siatki (zajmują miejsca: 4 – lewy ataku, 3 – środkowy ataku, 2 – prawy ataku) i trzej z linii obrony (na miejscach: 5 – lewy obrony, 6- środkowy obrony i 1 – prawy obrony). Każdy z zawodników linii obrony musi znajdować się dalej od siatki niż odpowiadający mu zawodnik linii ataku. Po wykonaniu zagrywki zawodnicy mogą zajmować dowolną pozycję na swoim polu gry. W przypadku, gdy popełniono błąd ustawienia, bądź rotacji, a piłka została już uderzona przez zagrywającego, zespół przegrywa akcję.

Zmiany zawodników

Zespół może w jednym secie dokonać maksimum 6 zmian. Jeden lub więcej zawodników może być zmienionych w tym samym czasie. Zawodnik ustawienia początkowego może opuścić boisko tylko jeden raz w secie i może powrócić na boisko tylko na miejsce w ustawieniu, które zajmował przed opuszczeniem boiska. 

Zawodnik rezerwowy może wejść na boisko tylko jeden raz w secie na miejsce zawodnika z ustawienia początkowego i może być zmieniony tylko przez tego zawodnika, którego zastąpił. Do liczby zmian nie wlicza się libero (patrz wyżej).

Jeśli dokonano zmiany nieregulaminowej, a gra została wznowiona, zespół jest ukarany przegraniem akcji, a zmiana musi być skorygowana. Punkty zdobyte w okresie trwania błędu przez zespół popełniający błąd są anulowane jeśli sędziowie są w stanie określić moment powstania błędu, a punkty zdobyte przez przeciwnika zostają zachowane.